Ds. B. Hennephof in Delft

Na een tweetal besprekingen in harmonieuze sfeer kwam er in januari 1966 een abrupt een einde aan de contacten met de kerkelijke groepering rondom Hennephof.[*] Van het moment dat Hennephof zou voorgaan in Delft en Hoofddorp was (mogelijk in verband met diens gezondheidstoestand) nog niet gekomen. Van Dordrecht ontving Delft op 20 december 1965 een schrijven waarin zij meedeelden de eerstvolgende vergadering van 27 januari 1966 uit te willen stellen, gezien het feit dat ds. Hennephof nog niet was voorgegaan Delft en Hoofddorp. Op 5 januari 1966 benaderde Hennephof Delft voor een afspraak ter kennismaking van zijn prediking. In overleg met ds. Van Minnen werd die datum bepaald op 11 januari 1966. Deze preekbeurt vond ook op die datum plaats, maar na het aanhoren van de prediking van ds. Hennephof kwam de kerkenraad van Delft tot de conclusie: "dat de inhoud daarvan met name ten aanzien van de orde des heils en de doopsbeschouwing, die terloops aan de orde werd gesteld, dermate verwarrend en onschriftuurlijk was, dat alleen al op grond daarvan een fusie tot de onmogelijkheden moest behoren." Dit zou echter - in goede orde - op de aanstaande gezamenlijke vergadering aan de orde worden gesteld. 

C. van Marion

Op 8 januari 1966 had Delft een schrijven naar Dordrecht gezonden met daarin de vraag wanneer de uitgestelde vergadering van 27 januari 1966 zou plaatsvinden. Hierop stelde Dordrecht 17 februari 1966 voor. Als roepende gemeente lichtte Delft op 20 januari 1966 de gemeenten van Hoofddorp, Colijnsplaat en Oud-Beijerland over deze datum in. Ter intermezzo ontving de kerkenraad van Delft op zaterdag 22 januari 1966 C. van Marion. Dit naar aanleiding van diens verzoek tot een persoonlijke kennismaking. Voor dit kennismakingsbezoek werd ook de kerkenraad van Hoofddorp uitgenodigd. Van belang voor de afloop van het contact met de kerkelijke groepering rondom ds. Hennephof was het oordeel van Van Marion over de opvattingen van  Hennephof en de kerkenraad van Dordrecht. Hij vergleek dit met een autorit in Zweden per Mercedes tijdens een felle koude. "Zijn beste wagen deed het uitstekend, maar de kachel werkte niet." Op maandag 24 januari 1966 zou Van Marion contact opnemen met Hennephof om deze eveneens te verzoeken tot een persoonlijke kennismaking. Echter tot grote verbazing van de Delftse broeders volgde hierop vrijwel direct - eveneens op 24 januari 1966 - een schrijven van de kerkenraad van de Oud Gereformeerde Kerk van Dordrecht, waarin zij te kennen gaven: 

"Eerwaarde broeders, Namens de kerkenraad der bovengenoemde gemeente [Dordrecht] delen wij u mede dat er op verdere samenspreking om tot een fusie te komen geen prijs meer gesteld wordt door ons college. Deze beslissing is genomen aangaande uw optreden, om tegen alle afspraken in, zonder ons, met de heer C. van Marion in contact te treden en hem te onderzoeken. Zulke handelingen zijn ons inziens geen gronden om daarop een samenwerking te bouwen, daar dit een zeer onchristelijke handeling is.

Met broederlijke groeten en Gode bevolen

namens de kerkenraad,

de scriba w.g. A. Nelemans

Dordrecht annuleert derde vergadering

Wanneer Delft zich meent te moeten verweren "aangezien uw argumenten van alle waarheid ontbloot zijn", onderstreept Dordrecht per kerende post nogmaals in een schrijven op 28 januari 1966 "dat zij niet [meer] wenst te komen tot een fusie."[*] 

Op 29 januari 1966 kwam er een schrijven uit Oud-Beijerland gericht aan ds. Van Minnen: "Gezien de situatie die er nu is, achten wij het beter om de beurt van 3 februari wat we hadden afgesproken niet te laten doorgaan." En op 31 januari 1966 uit Colijnsplaat: "Wij delen u mede alvorens op uw schrijven in te gaan, eerst nader wetenschap in deze willen bekomen, hoe deze droevige situatie ontstaan is." 

De kans om hun kant van het verhaal nader toe te lichten op de ophanden zijnde vergadering kreeg Delft niet meer. De contacten werden door Dordrecht definitief verbroken. Oud-Beijerland en Colijnsplaat deden er verder het zwijgen aan toe. [*]

Haarlem-Centrum

In 1966 ontving ds. Van Minnen een uitnodiging van een vergadering van bezwaarden afkomstig uit de Christelijke Gereformeerde Kerk van Haarlem-Centrum. Men gaf aan moeite te hebben met de prediking van ds. J.P. Geels (1908-1990). De Christelijke Gereformeerde Kerk van Haarlem-Centrum werd eerder gediend door predikers als ds. J. Schotel, ds. J. van der Vegt, ds. J.W. Geels (sr.), ds. W. Bijleveld, ds. Joh. Prins, ds. W.F. Laman, ds. M. Holtrop waarvan gezegd kon worden dat ze allen een Schriftuurlijk-bevindelijke prediking brachten. De bezwaarde leden afkomstig uit Haarlem-Centrum sloten zich aan bij Hoofddorp. Op 24 januari 1966 werd op initiatief van Hoofddorp  besloten tot de uitgave van een officieel kerkblad. Dit blad zou moeten bevatten een meditatie, actuele onderwerpen met betrekking op het hedendaagse kerkelijke leven en gebeurtenissen die zich afspelen op het wereldtoneel. Dit uiteraard met een duiding vanuit Gods Woord.

Bewaar het Pand

In april 1966 nam ds. Smits zitting in de redactie van het blad Bewaar het Pand dat toen inmiddels officieel was opgericht. Bij de oprichting waren behalve Smits ook betrokken P. Sneep,  M.C Tanis, G. Blom, H.C. van der Ent, D. Slagboom, R. Kok, H. van Leeuwen en M. Baan. Op donderdag 14 april 1966 verscheen het eerste nummer van het blad. Met de oprichting van  Bewaar het Pand was de hoop dat meer predikanten en gemeenten zouden overkomen tot het kerkverband verder de bodem ingeslagen.

Op 25 mei 1966 schreef Van Minnen het volgende: "Waarom gaan we niet gauw linea recta terug naar de Vaderlandse Volkskerk, waarvan de geestelijke vader dr. Hoedemaker is. De kerk van de modaliteiten. Voor ieder een afdeling met loket en bureau waar hij terecht kan. Daar heeft een ieder zijn eigen blad tot de Bonders toe. Op de synode zitten laatstgenoemden met Godloochenaars, tuchtverwerpers, en ontheiligers der sacramenten. Ze schrijven een woordje in hun lijfblad, maar ze doen niets. Precies, ze worden ook met rust gelaten. (..) "Ik weet het, zo valt tijdelijk of voor immer op aarde de scheiding. Toch haal ik geen woord terug. (..) Als ik mij vergis, geve God mij dan bekeerd te worden van die dwalingen of omgekeerd u. (..) U nog even toegenegen als voorheen.. Alleen kan en mag ik de gang van zaken niet goedkeuren."[*] 

Vervolg activiteiten Landelijk comité voor behoud Statenvertaling 

Besloten werd tot uitgave van de brochure Statenvertaling contra nieuwe vertaling door de heer A. Bergsma, ouderling van de Christelijke Gereformeerde Kerk Rotterdam-West, voorzien van een voorwoord van ds. M. Baan. De secretaris ir. L.R.T. Oskam (lid van de Christelijke Gereformeerde Kerk Dordrecht-Centrum) schreef een begeleidend schrijven. In veel kerkbladen werd positief op deze brochure gereageerd. Ook binnen de Christelijke Gereformeerde Kerk stemde velen er mee in. Prof. dr. J.J. Oosterhoff reageerde in De Wekker echter nogal kritisch. Bovendien werd in het kerkblad van de classis Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken van 2 september 1966 onder de titel 'Veluwse Vlinders' de eerst gehouden toogdag in Barneveld op 20 augustus 1966 op de korrel genomen en openlijk getwijfeld aan de integriteit van de bestuursleden. Het gezelschap werd genoemd: "een bonte verzameling van geestelijke lieden, woord- en eedbrekers." In een christelijk-gereformeerd studentenblad werd geschreven, dat men bang was "dat er onder ons (binnen de Chr. Geref. Kerk) nogal wat predikanten zijn, meer dan ons lief is, die zich met dit slag lieden inlaten." Op 29 december 1966 overleed dr. C. Steenblok. In diens plaats kwam, namens de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, ds. F. Mallan. Verder traden vanuit de Gereformeerde Gemeenten toe de predikanten C. Harinck en J. van Haaren. De Gereformeerde Gemeenten als geheel stonden aanvankelijk nogal aarzelend tegenover de Stichting.

"Ik merk uit uw schrijven, dat u de betogingen van sommigen inzake de m.i. gegronde bezwaren tegen de Nieuwe Vertaling nu niet met zo'n groot genoegen geluisterd hebt, nu dat zou ik ook niet gedaan hebben. Ik heb ds. van der Poel en Mieras e.a. wel meermalen horen preken, en dan verliet ik de kerk, zeg maar met gemengde gevoelens. Er wordt van die zijde door sommigen wel wat al te veel geschetterd met grote woorden en afkeurende gezegden, die ook geen kant nog wal raken, maar opgemelde sprekers doen zelfs met hun beste bedoelingen m.i. niet veel goed aan de zaak. Verder moeten we maar denken: ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is en het gehoor moet proberen met onderscheidingsgave te luisteren, zowel naar de voorstanders als naar de tegenstanders van de Nieuwe Vertaling. Of het gehoor, dat in die kerk aanwezig was, dat kon opbrengen weet ik niet."

G. Salomons

Waar wilt u heen professor? I

De vrouw op de kansel - en in de ambtsbank?!

In juni 1966 nam de Generale Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk het besluit om voor de vrouw het predikambt open te stellen. Vanuit de Gereformeerde Bond kwam bezwaar vanuit de overtuiging dat dit besluit in strijd was met wat de Schrift zegt.[*] In het voorjaar van 1967 wijdde Prof. dr. B.J. Oosterhoff naar aanleiding van deze gebeurtenissen enige artikelen aan het onderwerp. Hierbij deed hij een aantal opmerkelijke uitspraken zoals: "We zullen eerst meer licht over de gegevens van de Schrift moeten hebben. Maar wij zijn niet klaar met de opmerking dat de Schrift zegt dat de vrouwen moeten zwijgen. De Schrift zegt ook andere dingen. En welke draagwijdte hebben de woorden van Paulus? Er zijn vrouwen en meisjes die dolgraag willen bezig zijn in de dienst van de Heere en in de verkondiging van Zijn evangelie. Is daar geen plaats voor? Al kennen wij de vrouw in het ambt niet, hier zou toch meer ruimte voor moeten zijn. Niet alleen buiten ons land, maar ook in ons land." (..) "Ik kan mij moeilijk de vrouw in het ambt voorstellen. Ik ben er ook nog niet van overtuigd dat de Schrift dit leert. Maar uiteindelijk zal de Schrift zelf en zij alleen moeten beslissen. Haar gezag moet prevaleren."  

Ds. Van Minnen reageerde hierop als volgt: "Nee, de orthodoxe groeperingen in de "Vaderlandse of Volkskerk"; idem die in de verschillende afgescheiden kerken vanaf 1834 - nee, die zeggen niet zo maar ja, of zo maar nee, als het gaat over de vrouw op de kansel of in de ambtsbank. Hun leiders doen het "voorzichtig" om de vrouw toch in het (bijzondere) ambt te krijgen. Eerst er wat over schrijven en praten. Nee, niet als een donderslag uit een heldere hemel. Nee, zo ver is 't nog niet. Heel timede wordt nog geschreven in orthodoxe sfeer. Je moet de slapende kindertjes der kerk niet wakker laten schrikken. Maar de bij-luchtjes, als men nog goede geestelijk-functionerende reukorganen heeft, zijn toch wel waar te nemen. Maar de slapende en slaperige leden van de kerk (en hoevelen slapen er) geeft men dan een lichte injectie om wat positief te reageren over de vrouw op de kansel en in de ambtsbank. (...) Zachtjesaan er gewoon aan raken. Dan valt het niet meer op als tegenstelling. Dat is de inleiding; 't preludium, dat zo Bijbels schijnt en Bijbelse conclusies doet verwachten. En al zegt dr. Oosterhoff dit niet voluit en letterlijk met zijn vraagtekens en ideeën vol vaagheid, is hij bezig de kerk in te leiden voor de ontvangst van de vrouw in het bijzondere ambt. Echter is 't een ondergraven "van de dingen, die onder ons volkomen zekerheid hebben" (Lukas 1: 1).  "Veel ten opzichte van ook van deze zaak staat in het vraagteken: "Is het ook dat God gezegd heeft?" (..) "De argumentatie voor de vrouw in het ambt zijn zo slap en verwarrend als maar mogelijk is en tevens misleidend. Men onderscheidt niet maar vereenzelvigt "de moeder in Israël", dus de profetes in het hernieuwde ambt der gelovigen - met de vrouw in het bijzondere ambt. Men leze maar eens goed het huwelijksformulier; niet eigentijds alleen voor de Reformatietijd, maar ook voor de twintigste eeuw. Waarom?! Daarom! Omdat het naar Gods Woord is." (..) "En dan vraagt dr. Oosterhoff in De Wekker van 10 maart 1967: Is er ook geen positie voor de vrouw in de gemeente denkbaar waarbij het bezwaar van Paulus wegvalt? Die vraag te stellen is reeds twijfel stellen aan wat in de eerste plaats de Heilige Geest betuigt." (..) "Vergeet dan niet: Woord en Geest zijn onafscheidelijk aan elkaar verbonden. Anders laten wij het Woord zeggen: wat onze verdorven geest wil." (..) "Misschien maakt iemand de opmerking, dat zo de vrouw van het kerkelijk vlak wordt weggeveegd. Het tegendeel antwoorden wij u." (..) "Eens Boven zullen al Gods kinderen (mannen en vrouwen) in het bijzondere ambt staan. Anders dan op de aarde eens, waar alleen mannen in het bijzondere ambt stonden; en onvolkomen nog, al was het bevoegd. Dan volmaakt; en toch niet monotoon zullen mannen en vrouwen daar zijn: Profeten, priesters en koningen. Daar dan niet over anderen gesteld, opdat zondaren bekeerd zullen worden. Geen profetische bediening tot bekering, geen priesterlijke-diaconale hulp tot leniging van de nood; geen koninklijke regering in de zin van noodzakelijke en tot behoud uitoefende tucht der liefde en koninklijk strijden tegen alle zonden. Dan eeuwig profeet in 't jubilerend God groot maken. Eeuwig priesterlijk zich geven in liefde aan die grote God van liefde in Christus Jezus. Eeuwig Koningskinderen aan de troon van God, blinkend in schoonheid van de genade Gods. Hoofd, hart en hand eeuwig harmoniërend, gloriërend, tot eer van God en van het Lam, door het eeuwig vol blijven en met de Heilige Geest. Dit al, zonder verstarring, zonder uitgeput te raken, zonder in te zinken, of verduisterende mistwaden om zich of in zich." "Boven de starren daar blijft het eens lichten."[*]

In Nieuwe Haagse Courant van 29 mei 1968 stond te lezen onder de kop "Vrouwen toegelaten tot Schotse kansels" Rev. Eric J. Alexander protesteerde tegen de gang van zaken en zei: "De Bijbel laat wel een gelijkheid zien tussen mannen en vrouwen, maar dat is een gelijkheid van staat, niet van taak." Op zijn opmerkingen werd in het geheel niet gereageerd. "

"Welk een geschenk van God: moeders en vrouwen en meisjes met Goddelijk Geestes licht bestraald; in gezinnen en onder elkander! Hoe is men thans bezig Gods toorn nog meer uit te lokken, door het tarten van de God aller genade op een zogenaamde vrome wijze. Het zij buiten de Bijbel of met de Bijbel, die men laat zeggen, wat een dwaas wil, dat hij zeggen zal. Jonge dochters, moeders, vrouwen, als u de Heere mag vrezen, wat kan de Heere u dan, zonder dat u het zelf weet, in Zijn Koninkrijk ten zegen gebruiken. Noem mij achterlijk en niet bij de tijd of niet-eigentijds. Het is mij en ook meerderen onvergetelijk en bijzonder tot rijke zegen geweest onder moeders verkeerd te hebben, onder moeders met de vreze Gods begiftigd. Daar ging zo veel van uit! Eenvoudigen van geest! Dogmatisch zouden zij het niet hebben kunnen uiteenzetten; het verschil tussen het bijzondere ambt en dat der gelovigen. Maar dat laatste werd soms zo rijk in de praktijk gebracht."

"De Nieuwe Haagse Courant van 7 maart 1968 vermeldt: Gereformeerde Synode stelt ambten voor de vrouw. Synode praeses ds. P. Visser hield na afloop een korte toespraak, waarin hij zijn blijdschap uitsprak, dat na moeizaam overleg dit praktisch eenstemmig besluit genomen kon worden. Wat maakt God het toch moeilijk, dat er een moeizaam overleg moet plaats vinden over wat zo duidelijk in Gods Woord staat. Dit moeizame komt hier uit voort: dat men het licht van Gods Woord tracht uit te blussen. Het is of Jules de Corte in zijn levensliedje daarop antwoord met het: "Ik zou wel eens willen weten, waarom zijn de mensen zo moe. Misschien door het jachten en jagen; of ook wel door hun tienduizend vragen." En eindigt met: "En daarom zijn de mensen zo moe."[*]

J.G. van Minnen

"De lezer moet weten dat de oude Grieken van huis uit, niet veel op hadden met de vrouw, eigenlijk beschouwden de meesten haar als een minderwaardig wezen. Ze was nu eenmaal een noodzakelijk kwaad, goed om kinderen te baren en die op te voeden en verder een slavin van de man. Dat was ook in strijd met Gods wet, zowel wat de wet der natuur als de zedenwet betreft. God heeft de vrouw aan de man gegeven als zijn levenspartner, een hulpe als tegenover hem, zegt Genesis 1. Maar tegelijk gebonden aan de man, waarbij de man het hoofd is van zijn gezin, maar ook over zijn vrouw. Door de val van de mens is de vrouw echter gedegradeerd, heeft eigenlijk geen persoonlijkheid meer waar de man mee rekenen moet. Dus echt naar oud Griekse voorstelling. Christus bracht daarin radicale verandering, want in Christus is de vrouw verlost van die slaafse banden, dus vrijgemaakt en zo heeft de verlossing van Christus ze weer op haar scheppingsplaats gesteld. Nu is die vrijheid een kostelijk goed, maar het wordt makkelijk misbruikt. En dat misbruik schijnt in Korinthe, mede onder invloed van de romeinse geest, die de vrouw los van de man acht (het tegenovergestelde dus van de Griekse geest) geleidelijk aan de overhand gekregen te hebben. Deze romeinse denkbeelden omtrent de zelfstandigheid van de vrouw, geïmporteerd in de kerk van Korinthe, werden als valse loten geënt op de christelijke stam, die de ware vrijheid van de vrouw predikt door Christus, maar waren in de grond van de zaak onvruchtbare, on-Bijbelse loten. Dat is de z.g. emancipatie van de vrouw. Wat wil die emancipatie? Zij is het streven om de vrouw met haar man op 1 lijn te stellen. En die gelijkstelling moet nu ook uitkomen in alles wat het leven van de vrouw betreft, van binnen en van buiten.(..) Heel deze emancipatie is het streven van de los-van-God beweging, waarbij de mens de maatstaf van goed en kwaad niet in de wet Gods vindt, maar in zichzelf. Deze gelijkstelling van man en vrouw gaat dus in tegen de ordinantiën Gods. Lees maar eens aandachtig Genesis 2, Efeze 5: 22, Colossenzen 3: 19 en 1 Petrus 3: 1. De vrouwen in Korinthe wilden dit wel graag, en trouwens welke flinke vrouw ligt daar niet ietwat heen? Dr. B. Wielenga zegt in zijn verklaring van het huwelijksformulier: De man is de koning in zijn gezin, de vrouw de koningin. Nu heeft de man vanwege het feit van de zonde de neiging om een tiran te zijn en de vrouw wil de grens overschrijden en koning zijn. Daarom prijst o.m. Petrus de vrouw, die van een stille en zachtmoedige geest is, dus die haar plaats tegenover de man, naar Bijbels voorbeeld weet in te nemen."

G. Salomons

CGK in HV Zwijndrecht met ds. E. Venema.

In 1967 kwam in Delft het onderwerp ds. E. Venema en de Christelijke Gereformeerde Kerk in Hersteld Verband van Zwijndrecht ter sprake. Van Minnen was weer in contact gekomen met Venema door het werk voor de Gereformeerde Bijbelstichting. Of men geen poging moest doen om tot deze broeders van 't zelfde huis toenadering te zoeken. Op 29 april 1967 werd door Delft een brief aan de kerkenraad van Zwijndrecht verzonden.  

Delft, 29 april 1967

Aan de kerkenraad der Chr. Geref. Gem. in H.V.

p/a scriba de heer A Vree, Burgemeester Doornplein 6c, Zwijndrecht

Weleerwaarde en eerwaarde broeders,

De beiden kerkenraden der Chr. Geref. Gem. in Ned. van Delft en Hoofddorp zijn op 19 april j.l. in vergadering bijeen geweest. Ter vergadering kwam o.a. ter sprake de verdeeldheid op het kerkelijke erf enerzijds en het valse eenheidsstreven anderzijds. Zeker zult u het met ons eens zijn, dat zowel het een als het ander op grond van Gods Woord te veroordelen is. Broeders, geldt het reeds voor het persoonlijk geestelijk leven, dat de hand tot de voet niet kan zeggen: "Ik heb u niet van node," hoeveel temeer is dit van toepassing op het meer in kerkelijk verband leven met elkaar. Gezien het grote verval klemt dit te meer. Aangezien we vernemen, dat u ook het Chr. Geref. beginsel naar Schrift en belijdenis wenst te handhaven en uit te dragen, is er naar onze mening een goede basis aanwezig om een samenspreking te houden teneinde zo mogelijk in de toekomst met elkaar op te trekken. Om dat doel te bereiken, stellen we ons voor u in de loop van de maand mei op een door u te bepalen avond bezoek te brengen. Wij hopen, dat het voor u en voor ons een zaak des gebeds moge zijn. Intussen zien wij met belangstelling uw bevestigend bericht tegemoet.

Met broederlijke groeten en Gode bevolen,

Namens de kerkenraden van voorgenoemde gemeenten [Delft en Hoofddorp]

Praeses ds. J.G. van Minnen

scriba A. Langstraat

Hierop werd door Zwijndrecht het volgende geantwoord: 

Zwijndrecht, 6 mei 1967

Aan de Chr. Ger. Gem. in Ned.

p/a den Weled. Heer A. Langstraat, Woudselaan 5, Den Hoorn (Post Delft)

Weleerw. en Eerw. broeders,

Uw brief d.d. 29 april hebben wij ontvangen. In antwoord hierop delen wij u mede dat wij bereid zijn om u te ontvangen. Als datum menen wij dat dinsdag 23 mei e.k. goed zou uitkomen. Het is onze bedoeling om u in de kerkenraadskamer van ons kerkgebouw aan de Brug. Jansenlaan te Zwijndrecht te ontmoeten D.V. Gaarne vernemen wij nog van u of deze datum u schikt en uit hoeveel personen uw deputaatschap zal bestaan.

Met wederkerige broedergroeten en heilbede

Namens de kerkenraad der Chr. Geref. Kerk H.V. te Zwijndrecht

De scriba,

A. Vree, Doornplein 6c, Zwijndrecht 

Hierop werd op 18 mei 1967 door Delft het volgende geantwoord: Weleerwaarde en eerwaarde broeders, Wij danken u hartelijk voor uw vriendelijke uitnodiging d.d. 6 mei j.l. en uw nadere telefonische mededeling, dat de vergadering niet op dinsdag 23 mei a.s. maar op maandag 22 mei a.s. zal plaats hebben. Wij hopen half acht bij u aanwezig te kunnen zijn. Onze deputaatschappen zullen bestaan uit in totaal 8 personen. Met broedergroeten en zo de Heere wil tot maandag a.s. Namens de kerkenraden van voorgenoemde gemeenten [Delft en Hoofddorp]. De scriba van Delft

Op de afgesproken datum van maandag 22 mei 1967 volgde er in Zwijndrecht een broederlijk gesprek. Afgesproken werd dat als men de volgende keer bij elkaar zou komen, de oproep vanuit Zwijndrecht zou komen.

Bespreking met Zwijndrecht 31 augustus 1967

Tijdens deze vergadering werd opnieuw op broederlijke toon met elkaar gesproken. Toch was er een aarzeling. Het bleek dat de kerkenraad van Zwijndrecht te veel verdeeld was over de koers. Uiteindelijk kwam het hoge woord eruit bij één van de broeders uit Zwijndrecht: dat men de Christelijke Gereformeerde Gemeenten in Nederland te klein vond. Ouderling A.W. Langstraat wees deze broeder er toen op, dat de Heere in Zijn Woord zegt: "Waar twee of drie in Mijn Naam vergaderd zijn, daar ben Ik in het midden." 

Ds. Van Minnen terug in Delft

Op 29 september 1967 kwam de kerkenraad van Delft bijeen met het besluit opnieuw een beroep uit te brengen op ds. Van Minnen. 

Uit de Haagse hof geplukt 

Alexandra" schrijft in "Uit de Haagse hof geplukt" (Nieuwe Haagse Courant 1967) over vrijheid. Het kledingvoorschrift voor de doopplechtigheid waarbij Prins Willem Alexander ten doop gehouden werd luidde als volgt: Heren in jacquet of donker kostuum, dames in middagjapon met hoed en handschoenen. "Alexandra" vindt dit terecht geen hoge eis voor de genodigen. Ze meent, dat het "verbazingwekkend" is, dat er nog velen waren, die er uitzagen of ze even van een zonneterrasje waren weggelopen. "Ik heb zitten beven" zegt ze "want elk ogenblik verwachte ik een stille wenk aan de dames, dat ze beter vertrekken konden. Wat niet gebeurde. Dan verschijnt er een kamerlid in lichte regenjas."(..) "Waar het mij om gaat is of we werkelijk alle vormen moeten afschaffen en het vrijheid blijheid huldigen, of is er een grens?" "Naar mijn smaak (Alexandra) is die grens er, wanneer er een koninklijke plechtigheid is en de koninklijke familie degene is, die de normen stelt. Dan heeft men aan die normen te voldoen. Wie dat onzin vindt moet wegblijven." Op grond van Gods Woord van harte mee eens, maar hoe is het gesteld met die vormen en normen die God, de hoogste Koning stelt in Zijn Woord? Of bewijst de praktijk niet veelal, dat we dat ook "onzin" vinden?!

Uit: Open Vensters, (1967)

Op 21 oktober 1967 maakte ds. Van Minnen bekend dat hij het beroep naar Delft had aangenomen. Op dinsdag 12 december 1967 vond de bevestiging plaats door ds. G. Salomons. Op verzoek van de predikant waren er geen officiële uitnodigingen verstuurd. De kerkenraad van Delft had voor f 49.000,- een huis gekocht aan de Hof van Delftlaan nr. 30 waarin zowel de predikant met zijn echtgenote, evenals een dochter en een schoonzoon hun intrek namen.

Waar wilt u heen professor? II 

Hoe moeten we Genesis 2 en 3 verstaan?

Op een predikantenvergadering van de Christelijke Gereformeerde Kerken sprak Prof. dr. B.J. Oosterhoff over de vraag: Hoe moeten we Genesis 2 en 3 verstaan? Hij maakte daarbij enige opmerkingen  hetgeen de gemoederen in beweging bracht.

Zo sprak hij uit dat de Gereformeerde Kerken destijds dr. Geelkerken ten onrechte hadden veroordeeld, alhoewel naar zijn mening de laatste toch fout was omdat hij vanuit de wetenschap tot zijn bepaalde exegese kwam en niet uit de Schrift zelf. Volgens Oosterhoff eist het gezag van de Schrift dat we ons door de Schrift laten gezeggen wanneer we een verklaring zoeken van Genesis 2 en 3. "We moeten de Schrift leren verstaan zoals ze verstaan wil worden. En we mogen een ander geen gezag opleggen dan dat van de Heilige Schrift, ook bij exegese van het woord der Schrift." Tot zover was iedereen het wel met dr. Oosterhoff eens uiteraard. Oosterhoff stelde vragen: "Hoe stemmen de resultaten van de moderne natuurwetenschap overeen met de Heilige Schrift? Wat bedoelt de Schrift inzake het ontstaan van de mens? De Schrift geeft geen natuurwetenschappelijke uiteenzetting van het ontstaan van de mens en diens verdere geschiedenis. Maar wat dan wel?" Oosterhoff stelde vast: "Met kracht moet worden gehandhaafd, dat de natuurwetenschap nimmer over de Schrift mag heersen. Niet de natuurwetenschap, maar de Schrift zelf maakt uit wat ze bedoelt. Geen wetenschap, of dat nu de filosofie of de natuurwetenschap is, kan ons de bedoeling van de Schrift duidelijk maken. De Schrift is haar eigen uitlegster. Anders doen we aan het openbaringskarakter van de Schrift tekort. We brengen de Schrift in een dienstknechtgestalte en dat mag nooit. Dit afgezien van het feit, dat de resultaten van de natuurwetenschap niet die vastheid bezitten, dat ze norm voor het verstaan van de Schrift zouden kunnen zijn. We moeten ook geen poging doen om bijbel en natuurwetenschap met elkaar in overeenstemming te brengen. Vanuit de wetenschap kunnen natuurlijk wel vragen opgeworpen worden die ons tot een nadere bezinning op de Schrift brengen. We moeten steeds weer ootmoedig luisteren naar de Schrift en horen wat de Geest tot de gemeenten zegt." Oosterhoff vervolgde: "Waar we in onze tijd ook meer oog voor hebben gekregen dan onze vaderen vroeger, is de menselijke factor in het totstandkoming van de Schrift De inspiratie heeft niet zo mechanisch plaats gehad als men vroeger dacht. We zien ook veel meer verbanden tussen de Schrift en de oud-oosterse wereld, waarin de Schrift ontstaan is. Wij kunnen veel beter dan onze vaderen aanvoelen het karakter van het oude oosten. Dat was in elk opzicht anders dan onze westerse wereld. En de Bijbel is een oosters boek. Dat wisten we al, maar dat zal in het verstaan van de Schrift nog veel meer moeten worden verdisconteerd." "Steeds meer zal tot ons moeten doordringen, dat we de Bijbel wel eens te veel vanuit ons westers denken hebben benaderd en in onze westerse denkvormen hebben ingeperst. Wie dat ziet, heeft behoefte om opnieuw naar de Schrift te luisteren."

Maar dan komt Oosterhoff tot de kern van zijn betoog: Hij ziet allerlei symbolische trekken in het geschiedverhaal van Genesis 2 en 3 en komt tot de uitspraak: "Heel de hoofdstukken bieden een symbolische weergave van de werkelijkheid. Het is niet symbool en werkelijkheid, alsof die twee tegenstellingen zouden zijn. Maar de werkelijkheid wordt op symbolische wijze verhaald." "Het gaat in Genesis 2 en 3 om de werkelijkheid, zoals die in Romeinen 5 aan de orde komt en in zondag 3 en 4 van de Catechismus wordt omschreven. De mens is goed en naar Gods evenbeeld geschapen. Maar de mens heeft zichzelf en al zijn nakomelingen door het ingeven des duivels en door moedwillige ongehoorzaamheid van deze gaven beroofd. Daarbij moeten we bedenken, dat de eerste mens niet alleen stond. Er is een corporatieve eenheid van Adam en al zijn nakomelingen. Het totaliteitsbesef van de oosterling heeft dit zelfs dieper doorvoeld dan wij analytisch aangelegde westerlingen dat kunnen."  

Maar deze geweldige werkelijkheid wordt ons in symbolische trekken, die ons aan profeten en dichters doen denken, weergegeven. De vraag naar de grens tussen symbool en werkelijkheid is typisch westers. Wij proberen symbool en werkelijkheid uit elkaar te halen. Daaruit moet misschien ook voor een deel de strijd in de westerse kerk over Doop en Avondmaal worden verklaard. De oosterling heeft met het symbolisch verstaan van de werkelijkheid veel minder moeite."
Prof. dr. B.J. Oosterhoff

Geen absoluut ja, noch absoluut neen. Zweven! En nog slapper is een synode, die dat slikt en een brochure daarover van dr. Oosterhoff vraagt en aanvaardt; in plaats van te vragen een duidelijk ja of neen t.o.v. die symbolische werkelijkheid van Genesis 2 en 3. Straks zal iemand voor het gerecht nog gevraagd worden (al blijkt zijn daad zonneklaar), als deze geen duidelijk neen of ja zegt t.o.v. de daad waarover hij beschuldigd wordt: schrijft u maar een brochure... 't Is een en al handige politiek! Nog slimmer: 't Is een en al diplomatiek; nog gevaarlijker dan politiek. Daar is de wereld vol van en de kerk speelt 't zelfde spel. Handig wordt er eerst over geschreven en gesproken; steeds weer en steeds meer, en dan maar doorduwen. Volhouden met of het net echt naar Gods Woord is. En bij het arm zijn aan de bediening van de Heilige Geest (die in al de waarheid leidt) komt men door deze methode onder de leugengeest."

J.G. van Minnen

"De twee saillante punten uit zijn betoog waren: Genesis 2 en 3 tekent ons de werkelijkheid in symbolische taal; en Assen heeft geen rekening gehouden met het bijzonder karakter van Genesis 2 en 3; dr. Geelkerken is destijds ten onrechte veroordeeld."

Ds. J.H. Velema die bij het betoog van dr. Oosterhoff aanwezig was rapporteerde: "Met spannende aandacht werd naar dit referaat geluisterd. Het nam veel meer tijd in beslag dan op de agenda gepland was. Het werd in hoog en snel tempo uitgesproken, zodat men op bepaalde punten de referent niet meer kon bijhouden. Toch begreep iedere aanwezige de bedoeling van het gehouden referaat. (...) "Prof. Oosterhoff wilde leiding geven aan de vragen en problemen op dit gebied. We kunnen de vragen, die ons hier gesteld worden èn door de natuurwetenschap èn door onze middelbare schooljeugd niet uit de weg gaan. Het getuigde van moed dat de referent dit ook niet gedaan heeft. Hem werd dan ook dank betuigd dat hij zijn gehoor in dit referaat niet in de mist had gelaten."

Na afloop van zijn betoog kreeg Oosterhoff de nodige vragen voorgeschoteld, zoals: "Wat heeft het voor zin te vechten voor de feiten, als de werkelijkheid in symbolen wordt uitgedrukt? Zijn er in de Bijbel aanwijzingen dat we Genesis 2 en 3 zo mogen opvatten als de referent deed? Waar ligt de grens tussen deze en andere hoofdstukken van Genesis en de rest van de Bijbel?"

Waarom een Reformatorisch Dagblad en hoe? 

Naar mate de jaren zestig vorderde werd de behoefte aan een eigen dagblad voor de reformatorische gezindte steeds indringender gevoeld. De bestaande dagbladen voldeden "vanwege de eenzijdige voorlichting op kerkelijk en theologisch gebied" niet. In 1966 verschenen er "opruiende, leugenachtige en godslasterlijke publicaties" met betrekking op de in Elspeet gesignaleerde poliogevallen. Ook een dagblad als Trouw dat nog wel als 'christelijk' te boek stond huilde mee met de wolven in het bos. Daarnaast was in de bestaande dagbladen veel te vinden over sport, toneel, films etc. Daarom kwam de 'Stichting Reformatorische Publicatie', dat bestond uit leden van kerkformaties vanuit de hele reformatorische gezindte, met het initiatief om "een beslist reformatorisch nieuwsblad" te doen verschijnen.

Na onderzoek bleek dat dit initiatief haalbaar moest zijn, desnoods met een verschijningsfrequentie van drie maal per week. Wat betreft de inhoud streefde het bestuur naar een dagblad met daarin actuele berichtgeving van het voornaamste wereldnieuws, landelijk en regionaal nieuws, parlementair nieuws, land- en tuinbouw berichten, beurs- en marktberichten naast uitgebreid kerkelijk nieuws. Via artikelen en commentaren diende reformatorische voorlichting gegeven worden. Verder moest het blad fungeren als spreekbuis van landelijke organisaties, verenigingen en instellingen die op dezelfde grondslag stonden en voldoende aandacht besteden aan de jeugd.

In mei 1968 was deze stichting in Driebergen al enige tijd actief om te komen tot de verschijning van een 'Reformatorisch Dagblad'. Velen gaven zich spontaan op als abonnee of schonken een gift. Toen de verschijning echter op zich liet wachten kreeg het bestuur te maken met vragen: of het nog lang duurde eer de zo begeerde krant er zou komen. Het werk werd gestagneerd, niet door interne moeilijkheden, maar door moeilijkheden van buitenaf. 

Een tweede comité zette zich in beweging, toen de eerst genoemde stichting als geruime tijd bezig was, om een soortgelijk doel te bereiken, hoewel dan meer in de vorm van een wekelijks opinieblad. Besprekingen tussen beide initiatiefnemers stranden op principiële verschillen. 

Arnhem met ds. J.C. van Ravenswaay 

In 1969 rezen binnen de classis Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken problemen rondom ds. J.C. van Ravenswaay en diens gemeente in Arnhem.[*] Een deel van de gemeente (een groep van 50 leden) kon zich niet in zijn prediking vinden en ook niet - zo bleek - in die van diens voorganger ds. H. van Leeuwen. Deze predikanten behoorden volgens hen tot "de zware richting." De groep wilde een afzonderlijke gemeente in Arnhem stichten binnen het verband van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Merkwaardig genoeg bleek de classis Apeldoorn bereid om medewerking te verlenen. Onder leiding van de kerkenraad van Doesburg zou een tweede predikantsplaats in Arnhem gesticht worden onder de naam Arnhem-Zuid. 

De kerkenraad van ds. Van Ravenswaay protesteerde tegen de gang van zaken. Dit was volgens hen tegen de kerkorde. Een classis kan niet een gemeente stichten in een plaats waar al een gemeente is van het zelfde kerkverband. Dat kan alleen de moedergemeente zelf doen. Ds. van Ravenswaay vond het onverdraaglijk, dat de classis elke zondag naast hem een tweede predikant in Arnhem laat preken. Hij liet de classis weten "dat hij geen onderscheid kent tussen 'zware' en 'lichte' prediking, alleen tussen Schriftuurlijke en onschriftuurlijke."[*] 

Op 12 maart 1969 schreef ds. H. van Leeuwen als oud-predikant van Arnhem een brief aan de classis Apeldoorn:

"Naar aanleiding van de Wekker-publicatie inzake mijn vroegere gemeente Arnhem verzocht ik de Wekker-redactie opname van de door mij gevoelde bezwaren. Ik deed dit m.i. met recht, omreden door de vijf broeders, die de tweede spreekplaats, of eerlijker gezegd, een tweede gemeente wensten, bij hun motivering ook werd betrokken mijn Arnhemse ambtsperiode (1955-1962) blijkens mijn nadere informatie. Mijn verzoek werd afgewezen met de verwijzing, dat de classis het adres voor mijn bezwaren is. Dus richt ik mij tot u, in vertrouwen, dat u mijn schrijven niet voor kennisneming zult aannemen, maar het wil beschouwen en behandelen als mijn diepgevoelde bezwaar en tevens ernstige, welmenende waarschuwing. Het feit van Arnhems splitsing heeft mij zeer ontsteld en bedroefd, een gemeente, die volgens ons kerkelijk jaarboek 363 zielen telt. Gezien deze droeve splitsing rezen benauwende vragen bij mij op, hoe zodanige gang en zodanig besluit in ons kerkelijk leven mogelijk is. Destijds bleek in Haarlems gemeente zulk een splitsing niet mogelijk te zijn. Nu in Arnhem kon dat wel! Is het geestelijk verantwoord, dat Arnhem attestaties diende in te zenden bij onze kerk te Doesburg, omreden de bezwaarde broeders zich in de prediking van Ds. Van Ravenswaay niet konden vinden en die nu toch kunnen kerken in een Christelijke Gereformeerde kerkgemeenschap, momenteel zelfs in een zaal aan de Velperweg, geen kwartier van onze gevestigde plaatselijke kerk aan de Groen van Prinstererlaan af, zij het dan bedoeld als tijdelijk in verband met huurmoeilijkheden in "Arnhem-Zuid". U zult opmerken, dat de kerkenraad van Arnhem toch beloofde niet te zullen tegenwerken bij de formering van een tweede spreekplaats. Maar was dit voor uw classis dan een gegrond motief voor haar besluit? Zou tegenwerking ten deze een kerkenraad waardig zijn? We menen van niet naar Spreuken 20: 22.[*] Daartegenover heeft toch de kerkenraad zich duidelijk uitgesproken (en zulks ook naar de Schrift) tot zulk een handelwijze zijn medewerking niet te kunnen verlenen, d.i. zijn goedkeuring eraan geven, zijn bewilliging. Moest dit niet hét gegronde motief voor de classis zijn geweest om tot splitsing niet over te gaan? Voorts: was het verzoek tot splitsing gegrond op verdere geestelijke motieven, naar Schrift en belijdenis? Is het Gereformeerde kerkrecht volledig gehandhaafd en opgevolgd? Wij vragen ons nogmaals in diepe ernst af: kan dit alles zo maar in onze Christelijke Gereformeerde Kerken plaats hebben? Deze vragen beklemmen ons des te meer, omdat we zulke ernstige tijden beleven en zo uiterst moeilijke voor onze jeugd, gezien de grote vervlakking op godsdienstig en kerkelijk terrein. Ja, de vrees is niet ongegrond, dat binnen de tijd van één generatie de geestelijke onderscheiding niet meer wordt gekend. Wordt veelal niet de echte, Bijbelse mystiek gebrandmerkt als "ouderwets", "ziekelijk" verschijnsel? En daarbij de al meer veld winnende Bijbelkritiek op het kerkelijk erf, op de scholen en in de gezinnen. Dan ook de schrikbarende ondermijning en vertreding van het door God Zelf gegeven gezag, waarvan de gevolgen bijzonder op zedelijk gebied niet te overzien zijn. Moest niet nóg ernstiger en met een bewogen hart vanaf kansels en katheders worden gewezen op deze dingen en worden gewaarschuwd, ja, worden opgewekt om terug te keren "tot de Wet en tot de getuigenis", tot een vragen naar de "oude paden, waar toch de goede weg zij, en wandelt daarin, zo zult gij rust vinden voor uw ziel", Jer. 6 : 16? O merken we het op, wat Christus sprak tot Zijn discipelen: "Hetgeen Ik u zeg, dat zeg Ik u allen: waakt!" Uw vergadering de leiding en het licht van de Heilige Geest van harte toebiddend, verblijft met hartelijke groeten en heilbede uw oud-medelid uwer classis en broeder."

H. van Leeuwen

"Velen willen het zo voorstellen, dat het slechts een verschil is van nuance, dat de één het wat moderner en de ander wat ouderwetser zegt, maar dat men het in het wezen der zaak met elkaar eens is. Zulke opmerkingen zijn ook gemaakt naar aanleiding van de brief van de kerkenraad van Alphen aan den Rijn. Dan vragen we ons wel eens af: ziet men het verschil niet of wil men het niet zien? Buitenstaanders - en daaronder zijn er wel die objectief genoeg in hun oordeel zijn - denken er anders over. Zij constateren verschillen. Laten wij er dan niet blind voor zijn. Het gaat om belangrijke zaken. Wanneer we als kerken, als plaatselijke gemeente, als persoon niet zien en niet erkennen wat er aan scheelt zal er nooit inkeer en verandering ten goede kunnen komen."
G. Blom

De kerkenraad van Arnhem besloot naar aanleiding van deze kwestie uit het verband van de Christelijke Gereformeerde Kerken te treden. Ds. Van Ravenswaay deelde aan de gemeente mee dat zeven kerkenraadsleden voor de uittreding hadden gestemd en 2 tegen. In zijn verklaring uitte hij bezwaren tegen de prediking zoals die naar zijn mening in de Christelijke Gereformeerde Kerken steeds meer ingang vond. "Het stuk der ellende komt daarin op de achtergrond." De kerkenraad is ook verontrust over de opvattingen van prof. dr. B. J. Oosterhoff inzake Genesis. Ook heeft men bezwaren dat de synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken de nieuwe Bijbelvertaling, de nieuwe psalmberijming en het vrouwenkiesrecht heeft toegestaan.

Ondertussen werd de schuld van de scheuring merkwaardig genoeg in de schoenen van de kerkenraad van Arnhem en ds. Van Ravenswaaij geschoven: "Het is een droeve en beschamende zaak dat een kerkenraad op een dergelijke onverantwoordelijke wijze, in strijd met kerkelijke beloften, het kerkverband gaat verbreken."[*] 

Moeilijkheden in Delft en Hoofddorp

In het voorjaar van 1968 begonnen moeilijkheden tussen ds. Van Minnen en de kerkenraad van Delft een omvang te nemen. Op 15 juni 1968 ontving de kerkenraad een brief van een zoon van Van Minnen waarin deze bedankte als lid van de gemeente.[*] De problemen met deze zoon vormde de directe aanleiding tot de moeilijkheden die er rond de predikant waren opgerezen. Deze uitte vanaf dit moment verschillende aantijgingen aan het adres van de kerkenraad die  "ongegrond" bleken te zijn en te berusten op "onjuiste informatie."

Een jaar zonder aangrijpende moeilijkheden was voorbijgegaan. Toen de predikant een genomen besluit van de kerkenraad direct negeerde riep dit wel vragen op. De kerkenraad wees de predikant ook op de moeilijkheden rondom zijn zoon. Maar deze bleek niet voor rede vatbaar. Ouderling Langstraat vroeg de predikant of deze handelde vanuit "overspannenheid." Van Minnen beaamde dit. Langstraat stelde voor: "Nu geen woord meer over deze zaak, maar laten we het aangezicht van de Heere zoeken." Na dit gebed stak de kerkenraad de hand uit naar ds. Van Minnen met de vraag: "Is het nu weer goed dominee?" Dit werd met  "ja" beantwoord. Hierna werd de vraag gesteld: "Vertrouwt u nu de broeders kerkenraad"? Hierop werd opnieuw bevestigend gereageerd, en de dominee liet er direct op volgen: "En ik zal a.s. maandag direct herstellen wat ik verzuimd heb!" De dominee vertrok en de broeders waren blij dat de zaak was opgelost. Helaas bleek dit niet het geval. De predikant bleef terugvallen in een patroon van verwijten maken en ventileerde zijn onvrede onder gemeenteleden. In april 1968 vroeg Delft om een kerkenraadsvergadering met Hoofddorp. Deze vergadering kwam er vooralsnog niet, maar wel bracht G. den Boer uit Hoofddorp op 2 mei 1968 een bezoek aan Langstraat waarbij naar voren kwam "dat het optreden van ds. Van Minnen in de periode 1965-1967 ook in Hoofddorp voor de nodige spanningen had gezorgd." Na dit gesprek met Den Boer vond nog een tweede gesprek plaats, nu in bijzijn van ds. Van Minnen. Langstraat wees de dominee er op dat deze "op zijn studeerkamer bad voor het heil van de gemeente, op de kansel in getrouwheid Gods Woord predikte, maar dit werk onder de kansel weer afbrak." Opnieuw bleek de predikant niet voor rede vatbaar. Op 8 mei 1968 stuurde de kerkenraad een bloemstuk ter gelegenheid van zijn verjaardag. In juni 1968 gaf Van Minnen aan "dat hij er weer aan toe was een kerkenraadsvergadering bij te wonen." Op de vraag van de broeders "of er geen zaken uit de weg geruimd moesten worden" werd ontwijkend gereageerd. De volgende zondagavond deelde Van Minnen de broeders van Delft mee "dat G. den Boer op 16 of 23 juni een stichtelijk woord zou spreken in Hoofddorp." Op de vraag van kerkenraad of dit de weg was werd opnieuw ontwijkend gereageerd. Over al hetgeen voorgevallen was wilde hij niet meer spreken, alleen "zand erover." Bij enig aandringen werd hij furieus. Besloten werd op 21 juni 1968 de dominee "voorlopig tot 1 oktober 1968 van alle ambtelijke werkzaamheden te ontheffen." Deze maatregel was bedoeld om de dominee rust te verschaffen. Omdat men twijfelde aan de kerkrechtelijke juiste procedure werd een officiële mededeling ingehouden. Op zondag 23 juni 1968 kreeg de kerkenraad het bericht dat de dominee "vanwege medische redenen niet kon voorgaan." Dit bericht kondigde de kerkenraad aan de gemeente af. Op zaterdag 22 juni erkende G. den Boer uit Hoofddorp "dat de kerkenraad daadwerkelijk redenen had tot schorsing van ds. Van Minnen." Op 25 juni was er opnieuw contact met G. den Boer uit Hoofddorp die beloofd had het gesprek met Van Minnen aan te gaan. Den Boer had dit gesprek inderdaad gevoerd, maar kwam nu terug om zijn eerdere mening van 22 juni en weigerde alle medewerking aan een eventuele schorsing van ds. Van Minnen. Op 27 juni 1968 ontving de kerkenraad het volgende schrijven van ds. Van Minnen: "Waarde broeders, Hierbij deel ik u mede, dat ik na ernstig overleg besloten heb op uw verzoek in te gaan en verder over alles wat gepasseerd is te zwijgen. Biddend, dat God ons de krachten geve om weer in vrede met elkander te kunnen verkeren en de gemeente te dienen, teken ik met br. groeten."

Op zondag 30 juni 1968 las de gemeente Delft een preek en ging Van Minnen in Hoofddorp voor. Op 1 juli 1968 verscheen hij op de kerkenraadsvergadering in Delft, nam direct het woord, haalde een papiertje uit zijn zak,  en merkte op: "zoals de broeders weten..." De kerkenraad vroeg of niet eerst het schrijven van de predikant van 27 juni 1968 behandeld moest worden met daarin de woorden "op uw verzoek" en "over alles wat gepasseerd is te zwijgen" De kerkenraad stelde unaniem de vraag: "Wat bedoelt u met dit schrijven dominee?"  De predikant vertrok hierop weer even snel als hij gekomen was.  De kerkenraad besloot de maatregel om ds. Van Minnen "te ontheffen voor drie maanden van alle ambtelijke werkzaamheden" daadwerkelijk ten uitvoer te brengen. Hiervan werd in een brief gedateerd op 2 juli 1968 officieel mededeling gedaan aan ds. Van Minnen en de kerkenraad van Hoofddorp. Aan de gemeente werd op 7 juli 1968 mededeling gedaan van de schorsing van ds. Van Minnen "nadat geen poging onbeproefd was gelaten om de dominee tot andere gedachten en daden te brengen." Op 9 juli 1968 werd een schrijven van ouderling G. den Boer ontvangen waarin werd meegedeeld, dat de kerkenraad van Hoofddorp de kerkrechterlijkheid en de wettigheid van de schorsing van ds. Van Minnen ontkennen wil. [*]

Schrijven van ds. Salomons

Ook Salomons twijfelde aanvankelijk of de kerkenraad van Delft het wel bij het rechte eind had om Van Minnen te schorsen. Na een bezoek van twee kerkenraadsleden uit Hoofddorp in het gezelschap van ds. Van Minnen schreef Salomons op 18 juli 1968 aan Delft: "Zijn uw gronden wel Bijbels en naar onze D.K.O?" "Zijn de zo bedachtzame broeders van Delft hier ook bedachtzaam?" "Schorsing van een dienaar des Woords mag alleen als zo'n V.D.M. grove, openbare zonden doet, waardoor hij ook bij degenen die buiten zijn totaal zijn achting moest verspelen. Met de beste wil van mijn hart en verstand kan ik in de gebreken van ds. Van Minnen zo iets niet vinden, op zijn hoogst onvoorzichtigheid in de kring der gemeente, een wellicht niet bedaard, tactisch optreden, maar durft de kerkenraad van Delft zijn leraar dat als schorsingswaardige zonden aan te rekenen? Kom beste broeders dat kunt u niet menen, daar ken ik u te goed voor?"

Dat ds. Van Minnen bij zijn aantreden een verzoek vanuit de kerkenraad t.a.v. enkele 'onwelwillenden' op catechisatie niet nagekomen was achtte Salomons "heel verstandig." "Denk aan het verleden van ds. Van Minnen die eens een zeer gewaardeerd schoolonderwijzer was, menige bestudeerde dominee kan daar soms niet tegenaan. (..) Ds. Van Minnen is begonnen met onderwijs geven, zonder te spreken over wat voor zijn tijd geschied is, dus wat voorbij is. M.i. heel verstandig van uw voorganger, want wil men de jeugd wegstoten, verwijderen van de catechisatie althans kopschuw maken voor het godsdienstonderwijs, dan moet men oude koeien uit de sloot halen, flinke reprimandes geven. enz. En dat is niet de taak van een catecheet. Maar ds. van Minnen had toch beloofd aan het verlangen van de kerkenraad te voldoen? Helaas ja, al kon hij er later bij de leerlingen niet toe komen. Hier schuilt dus een fout bij ds. Van Minnen. Misschien, heel misschien had ik op uw verzoek dat wel gedaan, maar zeker had ik de bittere pillen in suiker gewikkeld, zodat het bittere niet zo gevoeld werd, maar later bij ernstig nadenken er toch wel enige schaamte bij de lieve? jeugd ontstond. Nu is ds. Van Minnen geen pillendraaier, houdt niet van versuikerde medicijnen, maar ondergetekende is dat wel en heeft daar menig conflict door voorkomen. Ds. van Minnen is dus fout geweest? M.i. toch niet, al meent u soms van wel." Ds. van Minnen zou tegen gemeenteleden gezegd hebben dat één van de broeders ouderling onbekwaam was om godsdienstonderwijs te geven. "Foei ds. Van Minnen! Daarover moet de dominee door de kerkenraad met ernst vermaand worden (..) in het besef dat wie in woorden niet struikelt een volmaakt man is." "Dat hebt u zeker gedaan (..) en wat deed ds. Van Minnen? Lachte hij om uw vermaan? Ging hij toen als een briesende leeuw tekeer, die naar geen rede wilde luisteren? Nee! hij verloochende zichzelf, bekende zijn fouten, ja erkende zelfs, dat hij voor honderd procent verkeerd was."(..) "U weet, alweer net zo goed als ik, dat geen enkele kerkenraad het recht heeft een V.D.M. te schorsen zonder medeweten, en bewilliging van een naburige kerkenraad. Zo kan het althans in onze kleine kerkformatie. (..) Als het op zo'n schorsingsvergadering twee tegen twee ging, had de partij die voor schorsing is geen recht om daarmee voort te gaan want alleen de meerderheid van stemmen kan leiden tot zo'n ernstige daad van schorsing. Dan had de ene partij zich om Christus wil moeten conformeren met de partij die tegen de schorsing is. Bij staken der stemmen is het op de plaats, rust! Het spreekt vanzelf, dat dergelijke overwegingen u niet geleid hebben tot een m.i. niet kerkordelijke handeling. Maar wat dan..?? Waarde broeders voelt u niet in uw consciëntie, dat u eigenlijk in opgemelde zaak buiten de schreef is gegaan? U helder verstand moet mij toch volkomen gelijk geven. Tot zover de inhoud van de preek, nu komt de z.g. toepassing. Ik stem toe de inhoud van de preek is gelijk een dosis bittere pillen; ik heb ze ditmaal niet in suiker gewikkeld, omrede ik weet, dat de kloeke mannen van Delft niet houden van versuikerde medicijnen. Ik denk maar aan het spreekwoord: bitter in de mond maakt het hart gezond. Maar laat nu ieder kerkenraadslid voor zichzelf eens nagaan, wat dit alles, wat zich in Delft afspeelt uitwerken zal, indien er geen ware, broederlijke overeenstemming wordt bereikt. Voor ds. Van Minnen die zich in deze zaak de minste heeft betoond en voor zover ik kan oordelen niet verder in verootmoediging kan gaan en mag gaan een ontzaggelijke teleurstelling, dat hij niet meer te boven komt (..) Welaan, zoekt dan toch nog in samenspreking met de kerkenraad van Hoofddorp naar een minnelijke schikking, omdat het geschil door des Heeren goedheid mag worden weggenomen. (..) "Draagt elkanders lasten, dat zijn ook elkaars gebreken en vervult alzo de wet van Christus. Mijn lichamelijk gestel laat vooral de laatste weken niet toe, dat ik ga reizen, hetzij per trein, hetzij per auto, anders zou ik naar u toevliegen, u allen om Christus wil omarmen en dringen, ja smeken in de Naam des Heeren: Laat toch geen wortel van bitterheid onder ulieden opschieten en laat de bede van Psalm 122: 6v.v. krachtig opklimmen naar boven, in uw kerkelijk leven vervuld worden en uw ziel verruimen. Zie hier de raad en wens van een oud man, die bedroefd en verontrust is, om der bijeenkomsten wil.

Met vr. gr. G. Salomons   

Opnieuw een schrijven van ds. Salomons

Op 24 juli 1968 schreef Salomons aan Delft: Laat mij beginnen met volmondig te erkennen dat een oud en wijs man, zoals u hem tenminste noemt, betaamd had, eerst nadere inlichting bij u in te winnen, voor aleer hij een oordeel velde. Daarin ben ik voor 100 procent fout geweest. Kunt u zich echter niet indenken, dat ik bijzonder met ds. Van Minnen te doen heb, die al zoveel ellende op kerkelijk gebied heeft meegemaakt, bij zijn vertrek in Hoofddorp en nu weer in Delft? Ziet, beste broeders, er kan dan in bijkomstige dingen wel eens verschil van inzicht zijn tussen ds. Van Minnen en mij, maar in al die jaren, dat wij elkander kennen heb ik hem nooit op enige onwaarheid betrapt. Ik acht hem veeleer een Nathaniël, in wien geen bedrog is. Het [had] mij meer bevredigd, als u dan geschreven had, waarom ds. Van Minnen eigenlijk geschorst is. Heel de gemeente van Delft weet dat nu, maar, die tot nog toe voor ds. Van Minnen meent te moeten opnemen, behoeft dat niet te weten! In opgemelde ernstige situatie is dat m.i. eenzijdig en onbroederlijk. Met hoge en grote woorden komen wij inzake gewenste verzoening geen stap verder. Zolang ik niets positiefs inzake de beschuldiging jegens ds. Van Minnen van u verneem, meen ik dat de grond waarop ik mijn advies bouw volledig in overeenstemming is met Gods Woord, namelijk dat wij vergevingsgezind moeten zijn jegens elkander, inzonderheid bij broeders onderling. Ook ds. Van Minnen heeft evenals ik tegen u gezegd, broeders ik ben voor honderd procent fout geweest. Reeds de sterke band, die u zegt aan ds. Van Minnen te hebben moeten u nopen deze schuldbekentenis van uw herder en leraar voor waar en bondig te houden. Ja, ja, dat is pas grond om op te staan, dat is naar het Woord van God: elkanders lasten te dragen. Met u verlang ik zeer naar een oplossing van het geschil te Delft, niet alleen voor ds. Van Minnen, maar ook voor de kerkenraad te Delft. Als de waarheid in liefde betracht wordt, al verschillen dan misschien de inzichten en methoden om het gewenste doel te bereiken, gebiedt de Heere daarover zijn zegen. Ik twijfel daar niet aan, aangezien ik mij verzekerd houd, dat de kerkenraad van Delft alles wil doen om de zaak in het reine te brengen. Mocht de kerkenraad van Delft het met de hoofdinhoud van dit schrijven niet eens zijn, och beste broeders, dan wil een oud man, die zelfs van deze correspondentie slapeloze nachten bekomt het overgeven aan Dien, die rechtvaardigt oordeelt, en gaarne vergeeft. Uw bedroefde en verontruste medebroeder in de bediening.

Ds. Salomons 

Nu schrijf ik dit niet van een zekere hoogte, alsof ik beter ben dan ds. Van Minnen. Want ik heb helaas een zekere tijd beleefd, dat ik ook zo onevenwichtig was, al nam die onevenwichtigheid andere vormen aan, maar dat kwam omdat ik de zonde aan de hand hield en niet wilde buigen onder God. Zo zitten er heel wat patiënten in een sanatorium; ikzelf ben daar ook geweest en ik geloof, dat het mij ten zegen is geweest.
G. Salomons

Bezoek kerkenraad Delft aan ds. Salomons 

Op 27 juli 1968 bracht de kerkenraad van Delft een bezoek aan ds. Salomons om hem over de gehele toedracht en alle gebeurtenissen in te lichten. Zijn reactie was die van ontsteltenis. Salomons zei de broeders van Delft toe, dat hij Van Minnen zou proberen "tot verootmoediging te bewegen." Aan de kerkenraad van Hoofddorp werd op 6 augustus 1968 een brief geschreven waarin zij vermaand werden vanwege het feit dat zij ds. Van Minnen ondanks de schorsing toch lieten voorgaan. Deze brief werd doorgezonden naar ds. Salomons. Op 8 augustus 1968 liet Salomons in een schrijven aan Delft weten dat hij het standpunt van de kerkenraad van Delft ten aanzien van de schorsing van Van Minnen deelde. "Dinsdag na uw bezoek heb ik ds. Van Minnen een zakelijk relaas van onze brede en rustige besprekingen gezonden, waarin ik meedeelde, dat de kerkenraad van Delft blijft op het standpunt, dat de schorsing, zelfs door één kerkenraad uitgesproken wettig is, omrede u op uw eerste verzoek aan Hoofddorp geen antwoord hebt ontvangen, voorts dat de kerkenraad van Delft acht, dat woorden, houding en optreden van ds. Van Minnen schorsingswaardig zijn. Daarom heb ik er ook op gewezen, dat als ds. Van Minnen volmondig schuld erkent voor de kerkenraad, zonder de restrictie erbij te voegen, dat ook de kerkenraad schuldig is, de schorsing meteen opgeheven kan worden. Ik heb ds. Van Minnen de dringende raad gegeven aan dit verlangen van de kerkenraad zo spoedig mogelijk te voldoen, ook om erger te voorkomen. Ik heb hem aangeraden zich met de kerkenraad van Delft persoonlijk in contact te stellen, te vergaderen niet in woningen van ouderlingen en diakenen en ook niet in eigen woning, want m.i. is het beter de emoties van de vrouwkens erbuiten te houden, aangezien dit de zaken wel eens moeilijker kon maken dan beter. (..) Ik heb hem aangeraden, het gesprek te voeren in de consistorie van Hoofddorp, al of niet in bijzijn van de ouderlingen van Hoofddorp. (..) "Dat ik op die vergadering vanzelfsprekend geen voorzitter zal kunnen zijn, maar met toestemming van beide kerkenraden wel mijn mening en advies kan en wil geven. Ik heb in mijn schrijven aan ds. Van Minnen beklemtoond, dat de kerkenraad van Delft niet het onheil, maar wel het heil van ds. Van Minnen en de gemeente van Delft op het oog heeft, en er ook op gewezen dat dit heil indirect ook Hoofddorp aangaat. Op dit schrijven van ds. Van Minnen heb ik nog niets vernomen, weet dus ook niet of hij zich met u in verbinding gesteld heeft. (..) Enkele dagen nadat ik ds. Van Minnen heb geschreven heb ik ook de kerkenraad van Hoofddorp ongeveer eenzelfde schrijven doen toekomen. (..) Ik ben dan wel niet zo emotioneel aangelegd als ds. Van Minnen, maar ik wil u wel verzekeren, dat ik toch van al deze dingen zeer nerveus ben geworden. Ook heb ik ds. Van Minnen niet kwetsend geschreven, noch vanuit de hoogte, alsof ik het er beter af zou brengen, maar veeleer als een vriend en broeder, die eigen gebreken enigermate kennend (wie kent zich volkomen?) mede bedroefd ben om der bijeenkomsten wil. Naar mijn inzicht was het niet goed van de kerkenraad van Hoofddorp om ds. van Minnen het woord te laten bedienen, maar ik vat het wel: Hoofddorp acht de schorsing geheel onwettig, daarom gaat Hoofddorp zijn gang maar. Alweer jammer, jammer. (..) Ik geloof met u, dat als er vergaderd zou worden met beide kerkenraden, nu niet meer de schorsing discutabel te stellen, want dan vrees ik dat het alles misloopt. Als Hoofddorp daarover nu zwijgt en gezamenlijk pogingen worden aangewend om in de geest van waarheid en liefde de nu nog onverkwikkelijke zaak tot een goed einde te brengen de twee kleine kerkjes tot ere van des Heeren Naam gezamenlijk kunnen blijven optrekken onder de Banier des Heeren. Dinsdag na uw bezoek heb ik ds. Van Minnen een zakelijk relaas van onze brede en rustige besprekingen gezonden, waarin ik meedeelde, dat de kerkenraad van Delft blijft op het standpunt, dat de schorsing, zelfs door één kerkenraad uitgesproken wettig is, omrede u op uw eerste verzoek aan Hoofddorp geen antwoord hebt ontvangen, voorts dat de kerkenraad van Delft acht, dat woorden, houding en optreden van ds. Van Minnen schorsingswaardig zijn. Daarom heb ik er ook op gewezen, dat als ds. Van Minnen volmondig schuld erkent voor de kerkenraad, zonder de restrictie erbij te voegen, dat ook de kerkenraad schuldig is, de schorsing meteen opgeheven kan worden. Ik heb ds. Van Minnen de dringende raad gegeven aan dit verlangen van de kerkenraad zo spoedig mogelijk te voldoen, ook om erger te voorkomen. Ik heb hem aangeraden zich met de kerkenraad van Delft persoonlijk in contact te stellen, te vergaderen niet in woningen van ouderlingen en diakenen en ook niet in eigen woning, want m.i. is het beter de emoties van de vrouwkens erbuiten te houden, aangezien dit de zaken wel eens moeilijker kon maken dan beter. (..) Ik heb hem aangeraden, het gesprek te voeren in de consistorie van Hoofddorp, al of niet in bijzijn van de ouderlingen van Hoofddorp. (..) "Dat ik op die vergadering vanzelfsprekend geen voorzitter zal kunnen zijn, maar met toestemming van beide kerkenraden wel mijn mening en advies kan en wil geven. Ik heb in mijn schrijven aan ds. Van Minnen beklemtoond, dat de kerkenraad van Delft niet het onheil, maar wel het heil van ds. Van Minnen en de gemeente van Delft op het oog heeft, en er ook op gewezen dat dit heil indirect ook Hoofddorp aangaat. Op dit schrijven van ds. Van Minnen heb ik nog niets vernomen, weet dus ook niet of hij zich met u in verbinding gesteld heeft. (..) Enkele dagen nadat ik ds. Van Minnen heb geschreven heb ik ook de kerkenraad van Hoofddorp ongeveer eenzelfde schrijven doen toekomen. (..) Ik ben dan wel niet zo emotioneel aangelegd als ds. Van Minnen, maar ik wil u wel verzekeren, dat ik toch van al deze dingen zeer nerveus ben geworden. Ook heb ik ds. Van Minnen niet kwetsend geschreven, noch vanuit de hoogte, alsof ik het er beter af zou brengen, maar veeleer als een vriend en broeder, die eigen gebreken enigermate kennend (wie kent zich volkomen?) mede bedroefd ben om der bijeenkomsten wil. Naar mijn inzicht was het niet goed van de kerkenraad van Hoofddorp om ds. van Minnen het woord te laten bedienen, maar ik vat het wel: Hoofddorp acht de schorsing geheel onwettig, daarom gaat Hoofddorp zijn gang maar. Alweer jammer, jammer. (..) Ik geloof met u, dat als er vergaderd zou worden met beide kerkenraden, nu niet meer de schorsing discutabel te stellen, want dan vrees ik dat het alles misloopt. Als Hoofddorp daarover nu zwijgt en gezamenlijk pogingen worden aangewend om in de geest van waarheid en liefde de nu nog onverkwikkelijke zaak tot een goed einde te brengen de twee kleine kerkjes tot ere van des Heeren Naam gezamenlijk kunnen blijven optrekken onder de Banier des Heeren. Heilbiddend."  

Brief ds. Van Minnen aan de kerkenraad van Delft 

Op 10 augustus 1968 schreef ds. Van Minnen het volgende aan de kerkenraad van Delft: "Eerwaarde broeders, Na kennisname van de inhoud van uw schrijven d.d. 6 augustus j.l. aan de kerkenraad van Hoofddorp, moest ik helaas de gedachte [dat het in uw bedoeling lag de schorsing op te heffen] loslaten. Indien uw bezoek om andere reden is dan om over een onvoorwaardelijke opheffing van de schorsing te spreken, verzoek ik u uw mededelingen schriftelijk te willen doen, daar elk gesprek over deze zaak mij lichamelijk en geestelijk onmogelijk is.

Met br. groeten, Ds. J.G. van Minnen. 

Brief kerkenraad Delft aan ds. Van Minnen 

De kerkenraad constateerde echter dat Van Minnen het gesprek met Salomons, de kerkenraad van Hoofddorp en met individuele gemeenteleden in Delft niet uit de weg ging, "zolang zij ds. van Minnen in het gelijk stellen", maar wel het gesprek met de kerkenraad van Delft. Op 13 augustus 1968 schreef de kerkenraad het volgende aan ds. Van Minnen: "Wij zien er onverminderd naar uit met de gemeente, dat de Heere u de genade geve, dat u onvoorwaardelijk uw schuld belijdt en dat uw instelling tegenover de kerkenraad hierdoor weer wordt zoals de Heere eist en zoals deze naar de aard der liefde behoort te zijn."  

Een ingrijpend besluit

Nadat de kerkenraad begreep dat ds. Van Minnen ondanks de schorsing het voorgaan in Hoofddorp voortzette werd contact opgenomen met de kerkenraad aldaar. Gewezen op de ernstige overwegingen tot dit besluit. Maar toen Hoofddorp Delft hierin volkomen negeerde besloot laatstgenoemde per aangetekend schrijven op 19 augustus 1968 mee te delen: "U op dit moment af te voeren uit het verband van de Christelijke Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Deze uiterste maatregel sluit de mogelijkheid uiteraard niet uit, dat na inkeer, wederkeer zou kunnen volgen en daartoe geve de Heere u de genade." Op 30 augustus 1968 moest de kerkenraad na een tragisch proces van 8 maanden overgaan tot een andere uiterste maatregel, namelijk het afzetten van ds. van Minnen als predikant. Dit na een laatste tevergeefse poging van de kerkenraad onder drie getuigen, leden van de gemeente, om met ds. Van Minnen in gesprek te komen. In een brief d.d. 30 augustus zette de kerkenraad uiteen wat hen bewogen had tot deze gewichtige stap. "Naar Gods Woord en de DKO is er echter ten alle tijde nog een weg terug (zie art. 80 DKO). De kerkenraad wil en begeert niets anders dan dat u deze weg terug moogt vinden en betreden. Wat er ook gepasseerd moge zijn, willen we onder beding van genade daartoe, steeds maar uit blijven zien, naar die stap door u. Gode en Zijn genade u hartelijk aanbevelend." De Delftse broeders zijn na dit alles "diep verslagen", maar "ten volle overtuigd over "de ter rechtertijd genomen maatregelen." [*] Ds. van Minnen gaf in een schrijven gedateerd op 11 september 1968 als zijn mening aan, dat hij de besluiten onrechtmatig achtte en in strijd met Gods woord, en tevens dat hij voornemens was: "Het mij van God geschonken ambt, waarvan ik alleen na grove openbare en bij de overheid strafbare zonden (artikel 79 D.K.O.) met recht zou kunnen worden ontheven, voort te zetten." Op 13 september 1968 schreef de kerkenraad aan ds. Van Minnen een brief met daarin het 'welgemeende advies' gezien diens lichamelijke en geestelijke toestand: "Vestig u in een plaats waar u lichamelijk rust kunt vinden en waar u ook, geve de Heere dat, middelijkerwijs weer tot uzelf kunt komen. Met heilbede voor u en de uwen"  

Per 15 september 1968 zou ds. Van Minnen weer voorgaan in het wijkgebouw de Verborgen Schat, Verwersdijk 164. Naar aanleiding van geruchten van een eventuele terugkeer van ds. Van Minnen naar de Christelijke Gereformeerde Kerken schreef ds. Salomons een brief aan ds. Van Minnen. In het voorjaar van 1969 schreef ds. Salomons per brief aan de kerkenraad van Delft dat ds. Van Minnen op diens vriendelijke maar dringende vragen liet weten, "er niet aan te denken zich bij de Christelijke Gereformeerde Kerken te voegen, maar dat hij wel zocht naar de meest zuivere openbaring van het lichaam van Christus." "Hij wil niet teruggaan tot die kerk, die hij in goede overtuiging verlaten heeft." Op 11 april 1969 schreef ds. Van Minnen het volgende aan ds. Salomons: "Betreffende uw brief van 10 april 1969 't volgende: Over dat terugkeren naar de Christelijke Gereformeerde Kerk, daar is geen denken aan. De heer den Boer had daar beter niet over moeten schrijven of duidelijker moeten zijn. Ik ben daartoe op geen kerkenraad noch classis der Christelijke Gereformeerde Kerk geweest. Daar zijn voorstellen gedaan aan mijn adres om weer terug te keren. Gemeend of niet gemeend. Informatief heb ik met enkelen gesproken en daarna kort en bondig geweigerd naar de Christelijke Gereformeerde Kerk weder te keren, gezien de situatie daar in leer, tucht en sacramenten niet verbeterd, maar verslechterd is geworden, Dit is genoeg over deze zaak."[

Brief kerkenraad van Delft aan ds. Van Minnen 

Op 12 april 1969 schreef de kerkenraad van Delft het volgende aan ds. Van Minnen: 

Weleerwaarde ds. Van Minnen, 

De titulatuur in de aanhef van ons schrijven vertolkt de wens en de begeerte van de kerkenraad u op Gods tijd en wijze weer in het ambt te mogen herstellen. We mogen dat echter niet doen op de door u gedachte wijze, want dat is tegen het Woord des Heeren en daarom ook tegen de wens van de kerkenraad en gemeente en tenslotte ook tegen de DKO. Onverminderd blijft de poort naar de rechte weg geopend. Mocht de begeerte bij u herleven, die weg weer te gaan, dan weet u, dat u niet tevergeefs aanklopt aan de deur der gemeente waarvan u zo lange tijd herder en leraar was. 

In afwachting van dat bericht tekent met broederlijke groeten en heilbede. 

De scriba

Brief Delft aan ds. Van Ravenswaay

Omdat de kerkenraad van Arnhem op voorhand nog geen voornemen had, om zich bij een ander kerkverband aan te sluiten schreef de scriba van Delft op 17 mei 1969 een kort briefje naar ds. Van Ravenswaay: "Wij hebben kennis genomen van het feit en de gronden waarop u gebroken hebt met de Chr. Geref. Kerken en het besluit van uw kerkenraad uw bestaan als autonome gemeente voort te zetten onder de naam van Chr. Geref. Gemeente. Waar we als gemeente, naar eis van het Woord des Heeren, eenheid wensen te zoeken, waar dit op grond van Schrift en belijdenis mogelijk is, zouden we gaarne nader met u in contact komen om gezamenlijk te onderzoeken of er een mogelijkheid is tot samenbundeling onder gemeenten."

Spoedig bleek echter dat Van Ravenswaay inmiddels al contact had met het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten. Op donderdag 23 mei 1969 werd een spoedvergadering belegd door de classis Barneveld. Op deze vergadering werden predikant en gemeente tot dit kerkverband toegelaten. 

Arnhem naar Geref. Gem.

"Door ds. van Ravenswaay en de kerkenraad, van de Chr. Geref. Gemeente te Arnhem is een verzoek gedaan aan de classis Barneveld tot opname in de Geref. Gemeenten. De classis Barneveld kwam in verband met dit verzoek bijeen in een spoedvergadering op donderdag 23 mei, terwijl als adviseurs waren uitgenodigd de voorzitter van het curatorium en de docenten van de Theologische School, ook deputaten art 49 van de P.S. Oost waren aanwezig. Door ds. van Ravenswaay werd namens zijn kerkenraad het verzoek om aansluiting bij de Geref. Gemeenten nader toegelicht. Nadat ds. van Ravenswaay persoonlijk een kort verslag gegeven had van genadestaat en roeping tot het predikambt, en na het advies van deputaten en adviseurs gehoord te hebben, besloot de classis aan het verzoek te voldoen. Daar bij de losmaking van de Chr. Geref. Gemeente te Arnhem van de Chr. Ger. Kerken een gedeelte van de gemeente niet meegegaan was, bepaalde de classis Barneveld dat een broederlijke verdeling moet plaats vinden van de kerkelijke goederen. Tevens dat naar een eenwording gezocht moet worden van de reeds bestaande Geref. Gemeente te Arnhem en de overgekomen Chr. Ger. Gemeente. Door de classis werd daartoe een commissie benoemd met een tweetal adviseurs buiten de classis om bovengenoemde zaken met de beide kerkenraden te Arnhem te regelen."[*] 

Bezoek aan een oude bekende 

In het jaar 1969 werd de Delftse kerkenraad telefonisch benaderd door een oude bekende: ds. J. Blankespoor.[*] Deze nodigde de kerkenraad uit een bezoek bij hem te brengen op 30 augustus 1969. De broeders besloten op dit verzoek in te gaan en reisden af naar Zwolle. Het bleek een aangenaam bezoek met een hartelijk ontvangst. Ds. Blankespoor bleek echter nog niet veel veranderd in zijn kerkelijk besef. Dit zou in praktijk een struikelblok vormen om weer met elkaar samen te werken.  

Zwijndrecht naar Gereformeerde Gemeenten

Op 11 mei 1970 ging de classis Dordrecht van de Gereformeerde Gemeenten akkoord met de opname van de Christelijke Gereformeerde Kerk in Hersteld Verband. Bij de overkomst telde de gemeente 368 leden en 451 doopleden. Op 13 november 1970 werd ook een reformatorische school in het leven geroepen, genoemd naar Abraham Hellenbroek die van 1691 tot 1694 in Zwijndrecht gestaan heeft.[*] 

Opnieuw contact met G. den Boer uit Hoofddorp

Via ds. Salomons kwam een verzoek binnen van de heer den Boer uit Hoofddorp om "weer eens in Delft voor te gaan." De kerkenraad verbaasde zich over diens "lenige voorstellen en verzoeken." Het werd niet duidelijk welke koers br. Den Boer precies wilde varen. Op 11 augustus 1970 was br. Den Boer aanwezig op een kerkenraadsvergadering in Delft. Hij erkende toen alsnog "het juiste handelen van de Delftse kerkenraad rondom de schorsing en afzetting van ds. Van Minnen en had wroeging over zijn weifelende houding destijds." De Delftse kerkenraad gaf br. Den Boer het advies om dit dan ook publiekelijk recht te zetten, gezien het feit "dat de Delftse kerkenraad destijds de nodige onbegrip omtrent zijn handelen en motieven heeft moeten incasseren." Br. Den Boer stelde hierop de kerkenraad in het bezit van een persoonlijk schrijven aan ds. Van Minnen waarin hij expliciet aangaf, "dat hij bepaalde zaken die hij destijds verdedigd heeft, niet had mogen verdedigen."[*] 

Verzoek ds. Van Minnen om hereniging 

Op advies van ds. Salomons schreef ds. Van Minnen op 7 september 1970 aan de kerkenraad van Delft een brief, waarin hij de wens uitte: "Om zo mogelijk eens met elkaar te spreken, door Gods Geest en Woord geleid - weer eens te komen onder 's-Heeren gunst tot eenheid. Met het hoogste doel, door Gods genade alleen mogelijk, tot verheerlijking van 's Heeren Naam, tot heil van Zijn volk, en toebrenging van die nog buiten Gods genade zouden staan." 

Initiatief CGK Alphen aan den Rijn

In december 1970 sprak ouderling Van der Lee (Chr. Geref. Kerk Alphen aan den Rijn)[*] zijn verontrusting uit over de ontwikkelingen binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken. De kerkenraad nam die verontrusting over en trad in contact met andere kerkenraden. Tevens werd een instructie gezonden naar de voorjaarsclassis van 1971.

Overlijden ds. Van Minnen

Intussen bleef ds. Salomons in contact met de kerkenraad van Delft met betrekking op de gebeurtenissen rondom ds. Van Minnen. Voortdurend was er de hoop dat hereniging zou plaats vinden. "Alhoewel ik geen huilebalk ben en tranen liever inslik dan dat ik ze zien laat, toch mogen we ons broederlijk gevoel niet wegduwen in deze zaak, die zo hoogst ernstig is."[*] "Ik wens van harte, dat psalm 122: 3 (berijmd) waar ook ter wereld de kerk van Christus zich openbaart beleefd mag worden, en dat we in waarheid en liefde elkaar vinden mogen.[*] De hereniging is helaas nooit een feit geworden. Toen de kerkenraad op 24 februari 1971 bijeen kwam lag het bericht op tafel van het overlijden van ds. Van Minnen op 6 januari 1971. Op verzoek van de familie leidde ds. M.W. Nieuwenhuijze predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerk van Delft de begrafenis. Op het graf sprak ds. E. Venema van Zwijndrecht namens de Gereformeerde Bijbelstichting.[*

Een waarschuwing van ds. Salomons

In maart 1971 had ds. Salomons een hartig woordje te wisselen met de kerkenraad van Delft. Dit nadat hij op zondagavond vernomen had, dat de scriba van Delft, br. A. Deijs, een oriënteerde brief had geschreven aan dr. M.J. Arntzen. Dr. Arntzen had zijn ambt neergelegd in de Gereformeerde Kerken in Nederland omdat naar zijn mening in dit kerkverband "de meest centrale waarheden van het gereformeerde belijden werden aangetast".[*] 

Ds. Salomons besloot het aan te horen en te wachten tot hij weer in Terneuzen was. Toen schreef hij een brief naar Delft met een waarschuwende toon: "Als u dit schrijven vluchtig doorleest zal de verbazing bij u stijgen, maar als u herleest en misschien nog eens herleest, zal misschien de verbazing plaatst maken van begrijpen. Toen ik zondagavond br. Deijs zijn epistel gericht aan de heer Arntzen voorlas (hij is iemand die zijn ambt heeft neergelegd) groeide eigenlijk mijn ergernis. Niet dat de inhoud van dit schrijven niet keurig was opgesteld, maar de goedkeuring van de kerkenraad omtrent het zenden van dat epistel heeft mij de hele dag bezig gehouden; ik heb er met de broeders des zondag avonds met geen woord over gerept, dat betaamt niet in het bijzijn van de andere gemeenteleden; dat is revolutie. Toen de broeders mij terug brachten, was de zaak binnen ook niet rijp, dus maar weer zwijgen. Nu heb ik alles wat ik van bovengenoemde heer heb gelezen (over hem en van hem) nog eens rustig overdacht. 

[Dr. H. Bavinck] was een geleerde met ruime opvattingen, maar als het erop aan kwam, kon hij ook zeer beslist spreken. Bavinck geeft onomwonden toe, dat er moeilijkheden zijn en blijven, wanneer wij de Bijbel geheel als Gods Woord aanvaarden. Maar dan wijst hij op de nietigheid van de mens en haalt met instemming Pascals woord aan: Verneder u, onmachtige rede, zwijg, domme natuur (nature imbécile), luister naar God.

M.J. Arntzen in: De crisis in de Geref. Kerken

Een gereformeerde bonder prijst hem, maar prijzen of laken van dien kant sla ik niet hoog aan. Voorgangers van de Gereformeerde kerken noemen hem een bruut, een onbekookte vechtjas. Dat begrijp ik, want hij trapt ze m.i. flink op hun lange tenen. Maar broeders kerkenraad, nergens heb ik gelezen dat mijnheer Arntzen ook bewaar heeft tegen de doorsnee Gereformeerde prediking die van alle echte bevinding gespeend is. Hij zegt wel ergens dat de mens wederom geboren moet worden, dat zeggen ook alle christelijke gereformeerde dominees, maar terwijl ze de veronderstelde wedergeboorte verwerpen, aanvaarden ze wel de veronderstelde bekering. Een soort verbondsmethodisme die funest is." (..) "Ja, gelukkig voorgenoemde heer is wars van elke zelfs bedekte vorm van Schriftkritiek, van wereldgelijkvormigheid en wat dies meer zij. Maar hebt u ooit gehoord, dat zoals bij wijlen ds. De Cock (1834) de toegepaste theologie en christologie werd gesteld?" Waar lees je iets bij hem over de Schriftuurlijke bevinding der heiligen? Nergens en nergens! Moet men met zo iemand kerkelijk contact zoeken? Was dan maar in de Christelijke Gereformeerde Kerken gebleven! Dat kon en mocht en wilde Delft c.s. niet, (..)" "Ik weet wel, dat de nu ook zalige Van Minnen er soms als de kippen bij was om contact te zoeken met uitgetredenen uit andere kerken. Wat heb ik hem dikwerf mondeling, telefonisch en schriftelijk gewaarschuwd om toch niet zo haastig te handelen. De zaak bij deze en gene eens te laten overwinteren, maar mijn wapenbroeder meende dat Salomons te wantrouwend jegens anderen was." (..) "En zijn die tot nog toe al die haastige pogingen door de Heere verijdeld en nu nog niet geleerd? Ik schrijf dit niet uit een zekere hoogheid, alsof ik de wijsheid in pacht heb, maar ik die altijd weer moet leren, dat ik van gisteren ben en niets weet mag u toch wel ernstig waarschuwen, dien telkens ingeslagen weg eens radicaal te verlaten." (..)[*]

Op 6 maart 1971 schreef br. Deijs een brief terug aan ds. Salomons waarin hij aangaf dat ds. Salomons zijn conclusie van een "kerkelijke toenadering tot dr. Arntzen" door Delft te vroeg getrokken had. "Overigens hebben wij inmiddels van dr. Arntzen een weinigzeggend kort briefje terug ontvangen." (..)[*] "Dominee, het kerkelijk leven van vandaag is ontmoedigend, meer dan ooit, maar... hoe is het te begrijpen, dat u en wij in de hoek terecht zouden komen van ongeloof, opstandigheid" (..) "Dan weet ds. Salomons heus wel wat er heden ten dage te koop is in de kerkelijke wereld. Dan onderwijst hij de jeugd nog met vrucht en sticht hij de gemeente van groot tot klein waarachtig nog wel. Laat u door de duivel toch geen minderwaardigheidscomplex aanpraten, dominee. Als de Heere een gevallen Petrus kon en wilde gebruiken om de N.T. kerk mede te grondvesten, dat kan hij zeker ds. Salomons met alle buik- en ouderdomsklachten en kwalen nog gebruiken om schouder aan schouder met de broeders kerkenraad het goede voor de gemeente te zoeken en het kerkelijk erf af te speuren of er nog Elia's zijn, die taken zouden kunnen en mogen overnemen om de muren van Jeruzalem te bouwen. Niets liever wensen we dan dat u daarin meedenkt en adviseert, zeker wanneer u straks, zo de Heere wil, in ons midden bent. Overdenkt u alles wat u bezighoudt nog eens in dat licht en geve de Heere u zo weer levensmoed en gebed om gezant te mogen zijn, zolang God het geeft."

Ds. Smits naar Giessendam

Op 15 september 1971 werd ds. C. Smits, inmiddels 72 jaar oud, bevestigd door ds. Joh. van der Poel als predikant van de Oud Gereformeerde Gemeente in Giessendam nadat hij een beroep naar deze gemeente had aanvaard vanuit Clifton. Ds. Van der Poel schreef naar aanleiding van deze gelegenheid in een brief aan ds. W.C. Lamain: "Ik heb broeder Smits bevestigd. Och man, wat een winst heeft daar eerst de duivel mee gedaan; ik heb die man wel tien nachten liggen bevestigen, en het liep steeds weer mis en vast; ik kon er maar niet doorkomen en ook niet mee ophouden. Wat ben ik geslingerd. Dan zag ik zo hoog op tegen die man die zoveel jaren geleerd heeft, dat ik er toch over ging denken om de kwalen van mijn lichaam maar als een fort te gebruiken, dat mijn lichaam het niet kon doen. En toch was de ondergrond van die ellende niets dan hoogmoed, ik kon er niet doorzien, en stranden met zulk een gelegenheid dat kon toch ook niet. Vriend, mijn ziel werd er zo moe van, als die mannen aan de beek Besor. Toen behaagde het de Heere om broeder Smits, zonder dat hij er wat van voelde, te onthoofden en liet mij zien dat wij beiden onder het gezag van Gods Woord stonden. Ik zei: dank u Heere. Toen kreeg ik hem net zo arm als ik zelf was en schoot er voor beiden een hout over dat niet kan verrotten. (..)" "Er werd nog over gesproken om de bevestiging en de intrede in de Herv. Kerk te houden. Ik durfde er mijn toestemming niet aan te geven. Ach, zeiden ze in mijn hart: vriend, voor de avonddienst zal dat wel nodig wezen, maar voor de middagdienst is dat heel niet nodig. Broeder Smits was er ook niet voor. (..) 15 september was de bepaalde datum in Gods raad, dat die afgebrokkelde gemeente van Giessendam een leraar uit een ander deel van de wereld zou mogen ontvangen. De tegenstanders hebben het niet kunnen tegenhouden, en die er voor waren konden zijn hart niet neigen om tot zo'n stervend hoopje over te komen. Maar God, Die nederigen vertroost, heeft ons, Oud Ger. Gemeente[n] in Nederland, verblijd met de komst van Titus"[*] 

Noordeloos ontevreden over "Tijdsein"

De kerkenraad van de Chr. Geref. Kerk te Noordeloos heeft ernstige bedenkingen geuit tegen het Chr. Geref. jeugdblad "Tijdsein", de wijze waarop de bondsdagen worden gehouden en tegen de schetsen over Bijbelse begrippen die aan de verenigingen worden toegezonden.
De classis Utrecht, waar een desbetreffende instructie van Noordeloos ter tafel kwam, heeft besloten, de bezwaren die geleid hebben tot de instructie van Noordeloos, nader te onderzoeken, deze te bespreken met jeugddeputaten en het bondsbestuur en nader te rapporteren op de najaarsclassis. De kerkenraad van Chr. Geref. Noordeloos vroeg nl. de instructie verder te zenden naar de Part. Synode en de Generale Synode.

Reformatorisch Dagblad, 16 mei 1972

Brief aan curatoren en hoogleraren CGK

Op 15 april 1972 werden afgevaardigden genodigd uit Barendrecht, Dordrecht-Centrum, Katwijk aan Zee, Nieuwkoop, Rotterdam-West, Sliedrecht-Centrum, Urk en Meerkerk. Tijdens deze vergadering werd zorgen geuit over prediking, liturgische vernieuwing, ontwikkelingen in het jeugdwerk, theologische opleiding en toenadering tot de Vrijgemaakte Kerken. Er werd besloten een getuigenis op te stellen. Dit getuigenis werd door de kerkenraad van Alphen aan den Rijn verspreid in november 1972. In die zelfde periode werd er door een twintigtal predikanten een schrijven opgesteld, gericht aan curatoren en hoogleraren van de Theologische Hogeschool.[*]

Het schrijven van de kerkenraad van Alphen aan den Rijn met predikant ds. P. Sneep bevatte de volgende punten:

1. De prediking Die was vroeger in onze kerken wat de hoofdzaak was gelijk. De Schrift werd op een eenvoudige wijze verklaard en toegepast op het persoonlijke leven. De noodzakelijkheid van de wedergeboorte en van de werking van Gods Geest om deel te krijgen aan Christus en Zijn weldaden maakten een wezenlijk deel uit van de verkondiging van Gods Woord. De leiding die de Heere met Zijn volk houdt kwam naar voren. Ernstig werd gewaarschuwd voor zelfbedrog. De welmenende roepstem tot bekering werd niet gemist. Het valt niet te loochenen dat er heden een vervlakking in de beleving geconstateerd wordt. Het lijkt alsof het voldoende is, dat we door geboorte onder de verbondsbedeling zijn opgenomen en dat we zonder innerlijke vernieuwende werking van de Heilige Geest de weldaden des verbonds ons kunnen toe-eigenen en deelachtig worden. Het accent valt meer op het geloven dan op de geloofsbeleving, gewerkt door Gods Geest.

2. De opleiding van dienaren des Woords Onze school moet een kweekplaats zijn van dienaren des Woords die de kerk des Heeren kunnen dienen met spijzen, waarmee de Heere Zijn Kerk verkwikt. Wetenschappelijke vorming is een geboden zaak, maar bijzonder is heden noodzakelijk de geestelijke vorming. De weerslag daarvan moet bemerkt worden in de prediking. Wanneer dit ontbreekt gaat onze kerk op retour.

3. De contacten met andere kerken Het heeft er veel van weg dat velen niet meer zien of willen zien hoe groot het verschil is tussen de Vrijgemaakte kerken en het beginsel van onze kerken. De toenadering tot de vrijgemaakten kunnen wij niet anders zien als een groot gevaar. Deze toenadering zien wij als gevolg van de veranderende inzichten bij velen, waardoor de prediking in eigen kerken anders werd en men naar de vrijgemaakte toegroeide. Dit leidt tot allerlei verdeeldheid in ons kerkelijk leven.

4. De leiding aan de jeugd De noodzakelijkheid van de wedergeboorte wordt niet ontkend, maar de noodzaak ervan komt door een andere benadering op de achtergrond. De jeugd wordt zo opgebouwd op een verkeerd fundament.

5. De veranderende levensopenbaring De waarheid van Gods Woord legt geen beslag meer, zoals vroeger. In de kerk verschijnt men niet meer met geboden eerbied. Het onderscheid met de wereld valt weg.

6. Overige zaken die het kerkelijk leven in ongunstige zin beïnvloeden Vrijgeven van de nieuwe Bijbelvertaling, het actief vrouwen kiesrecht, nieuwe formulieren en een nieuwe psalmberijming. De kerken groeien hoe langer en meer uiteen en de splijtzam werkt in de gemeenten door. 

In de toelichting in het referaat "Kerkelijke verhoudingen en perspectieven" gehouden op de ouderlingenconferentie op 18 nov. 1972 merkt ds. Velema op: "Het is namelijk mijn mening dat in onze Chr. Geref. Kerken, die de veronderstelde wedergeboorte de voordeur hebben uitgewezen, een verondersteld geloof door de achterdeur wordt binnengehaald". "Daarmee bedoelen we", aldus ds. Velema, "dat we in deze fase van onze geschiedenis er teveel van uitgaan, dat de gemeente gelooft. Het is in onze kringen te horen, de vragen met betrekking tot de toe-eigening des heils zijn achterhaald; deze vragen hebben hun tijd gehad. Het gaat nu om andere dingen. Dat zou betekenen dat we een streep halen door onze bestaansreden als kerk, dat er tweespalt groeit en vroeg of laat tot uitbarsting komt in het kerkelijk leven en dat we onze aantrekkingskracht als kerken bezig zijn te verliezen." 

Bewaar het Pand, 9 augustus 1973

Ds. Venema naar Drachten

In het najaar van 1972 bracht de kerkenraad van de (inmiddels) Gereformeerde Gemeente van Drachten een beroep uit op ds. E. Venema van Zwijndrecht die dit beroep op 30 november 1972 aannam. 

Ds. I.J. IJsselstein 

Op grond van enige informatie over de persoon van ds. I.J. IJsselstein, verbonden aan de Vrije Christelijke Gereformeerde Gemeente in Schiedam, besloot de kerkenraad aan deze predikant een brief te schrijven. Op 24 maart 1973 volgde telefonisch contact. Op dinsdag 3 april volgde een gesprek waarbij de kerkenraad ontvangen werd in de pastorie in Schiedam. Hierbij was ook een ouderling van deze gemeente aanwezig. Op 14 mei 1973 liet ds. IJsselstein weten, dat hij de last van Delft niet op zich kon nemen gezien zijn leeftijd. "Het doet mij leed voor kerkenraad en gemeente, maar ik kan niet anders, en spreek langs deze wens en welgemeende begeerte uit dat ons samenzijn van 3 april in een aangename herinnering in onze gedachten mag achterblijven. Desondanks blijf ik altijd bereid in bijzondere gevallen, als er bij de broeders geen bezwaren zijn, de gemeente belangeloos zonder geldelijke vergoeding bij te staan." [*] 

Referaat ouderling Veenendaal uit Driebergen

In 1973 hield J. Veenendaal uit Driebergen een referaat voor een conferentie van ambtsdragers in de classis Utrecht. Ds. G. Blom[*] wijdde er in het blad Bewaar het Pand enige artikelen aan. Hij schreef het volgende: "Referent (de heer Veenendaal) trekt de conclusie, dat de zuivere bediening en prediking des Woords een hoogst ernstige zaak is. Het wezen van de prediking wordt echter voor alle dingen bepaald door de Heilige Schrift zelf. (..) God heeft het Evangelie verordend tot een zaad der wedergeboorte en spijze der ziel (Dordtse Leerregels)." "De waarheid Gods moet ons in de ingewanden ingezonken zijn, zo zei eens Calvijn. Om het verband tussen het voorwerpelijk aangebrachte heil en de onderwerpelijke toepassing uit te drukken spreken we dus van voorwerpelijk-onderwerpelijke prediking. Er behoort tussen deze twee woorden een harmonische samenhang te zijn. Niet los naast elkaar maar samenstemmend verbonden zijn de woorden gebruikt. Wie beide elementen loslaat, het voorwerpelijke en onderwerpelijke losmaakt, geraakt tot twee te mijden uitersten." (..) "Het is dus niet genoeg als de prediker zijn tekst ontvouwd heeft, hij moet met die ontvouwing doordringen tot het wezen der geestelijke zaken. Hellenbroek wijst op de Schriftuurlijke noodzaak, Christus te verkondigen als Middelaar van verdienste, maar zeer zeker ook als de Middelaar van toepassing. Daar is geen scheiding tussen voorwerpelijk en onderwerpelijk, daar is geen scheiding tussen Christus als Middelaar van verdienste en van toepassing, daar is geen scheiding tussen de prediking als explicatio (verklaring) en applicatio (toepassing)." (..) "In zijn dagen schreef Prof. Bavinck reeds: "Maar er is een belangrijk element dat ons heden ten dage veelszins ontbreekt; de geestelijke ziele kennis wordt gemist. Het is alsof wij niet meer weten wat zonde en genade, wat schuld en vergeving, wat wedergeboorte en bekering is. In theorie misschien nog wel, maar niet meer in de ontzaggelijke realiteit van het leven", aldus prof. Bavinck. "Waar de bevindelijke kennis van de enige waarachtige God en Jezus Christus, Dien Hij gezonden heeft niet meer wordt gepredikt, vervreemdt de gemeente van de verborgenheid des Heeren (Ps. 25 : 4), en zien we daar, waar eerst een bloeiende gemeente was, met het wegsterven van de bevindelijke prediking, de kerk gaat inzinken. Daar is dan ook geen geestelijke onderscheidende kennis en aanvaardt men in de kerk als gelovigen wie dat niet zijn." (..) "Men gaat uit van het zijn in Christus, om dan verder, al weet men van de toepassing des heils niets af, met een beredeneerd geloof zichzelf te helpen. Men begint aan te nemen, (want geloven is het niet,) een gekende, een kind van God te zijn en nu past men zelf de verbondszegeningen toe, vreemd aan het werk van de Heilige Geest. Dan is het natuurlijk geen vraag: hoe ga ik [zaligmakend] over in het genadeverbond, hoe heb ik macht ontvangen, een kind van God genaamd te worden? In het genadeverbond is de gouden keten van de orde des heils vastgelegd: roeping en wedergeboorte, geloof en bekering, rechtvaardigmaking en heiligmaking en heerlijkmaking. Al deze verbondsweldaden worden we alleen deelachtig door de toepassing van de Heilige Geest." (..) "Als men er van uitgaat, dat het met de gemeente in orde is en steigert wanneer in de prediking doorklinkt dat elk persoonlijk moet worden bekeerd en wanneer men niet alleen veronderstelde wedergeboorte maar ook verondersteld geloof afwijst, dan staat het stoplicht op rood. Ja terdege, want aan dit dodelijk gevaar gaan onze kerken, zo God het niet verhoedt, ten gronde."[*]